Gaasesteg med aebler og svedsker
Gebraden gans gevuld met appels en pruimen
(8-10 personen; Deens kerstgerecht)
Ingrediënten:
1 jonge gans van 4-5 kg
½ citroen
zout
versgemalen zwarte peper
500 gram appels, geschild,
schoongemaakt en grofgehakt
500 gram gedroogde pruimen
zonder pit, voorgeweekt en fijngehakt
1 grote ui, gepeld en in vieren
gesneden
Bereiding:
Verwarm de oven tot 165 °C • Was de gans met koud water en dep hem goed droog
• Wrijf de gans van binnen en buiten in met de citroen
• Doe wat zout en peper in de binnenkant
• Vul de holte met de appels, pruimen en uien
• Sluit de holte met vleespennen of naai hem dicht met keukengaren
• Maak het vel van de nek vast op de rug en bind de vogel op met garen zodat hij in vorm blijft tijdens het braden
• Leg de gans op een rek of rooster in een braadslede in de oven
• Laat 3 tot 3,5 uur garen
• Schep het afgedropen vet af en toe uit de braadslede. Bedruipen hoeft niet
• Als de gans gaar is (er komt bleekgeel vocht uit als je erin prikt): zet de oven uit, de deur half open en laat 15 minuten rusten
• Leg de gans op een verwarmde schaal en verwijder vleespennen en het garen
• Schep de vulling eruit en doe weg (te vet)
• Serveer de gans op traditionele wijze met gepocheerde appels gevuld met pruimen, gestoofde rode kool en gekaramelliseerde aardappelen.
Uit: In de Scandinavische keuken, Parool/Life, 1969
Pilau Darbeheysht
Zoete rijst met specerijen, rozenessence en noten
Ingrediënten
450 gram (kandij-)suiker
1 liter water
220 gram rijst, gewassen en tenminste 3 uur in water geweekt
100 gram geklaarde boter (ghee)
6 kardemompeulen (ingesneden)
2 kruidnagels
1 kaneelstokje
optioneel: een druppel bergamot
100 gram rozijnen
pluk saffraandraden, verpulverd en opgelost in 1 eetlepel heet
water met wat boter
100 gram geblancheerde amandelen
100 gram gepelde pistachenoten
2 theelepels rozenessence
Bereiding
• Verpulver de suiker, los deze op in een liter water en maak een middeldikke siroop
• Laat de rijst uitlekken
• Smelt de boter in een sauspan
• Voeg de rijst toe samen met kardemom, kruidnagels, kaneel en rozijnen en bak tot de rijst doorschijnend is
• Voeg de siroop toe en kook de rijst hierin gaar
• Meng het warme saffraanwater met de amandelen en pistachenoten en aromatiseer met de rozenessence
• Doe de rijst en het notenmengsel op een schaal en dien op.
Uit: Dharamjit Singh, Indian Cookery , Penguin Books, 1987
Tagine Djej Emshmel
Kip met gepekelde citroen en olijven (Marokkaans gerecht, 8 personen)
Een tagine is een Marokkaanse, aardewerken kookpot met een conisch deksel. Het is ook de naam van gerechten die gemaakt worden in een tagine.
Ingrediënten
8 kippenpoten
150 gram kippenlevertjes, gewassen
6 knoflookteentjes, geplet en gesnipperd
1 theelepel gemberpoeder
1 theelepel zoet paprikapoeder
½ theelepel geroosterd en gemalen komijnzaad
¼ theelepel gemalen zwarte peper
een plukje saffraan, 20 minuten in heet water geweekt
bosje platte peterselie, fijngehakt
bosje korianderblad, fijngehakt
2 gepekelde citroenen (te koop in Marokkaanse winkels of 2 weken
van tevoren zelf maken)
4 eetlepels milde olijfolie
750 gram geraspte en uitgelekte ui
200 gram zwarte olijven zonder pit
sap van 2 citroenen
4 deciliter water
zout naar smaak
Bereiding
• Trek het vel van de kippenpoten, indien gewenst (minder vet)
• Doe de olie in de tagine, zet deze op een laag vuur en wacht tot hij warm is
• Doe de kip, de levertjes,knoflook, gemberpoeder, paprikapoeder, komijnzaad en peper erbij
• Schep 4 eetlepels geraspte ui door het geheel
• Voeg de fijngehakte peterselie toe
• Giet de saffraan met het weekwater in de tagine
• Doe het water erbij
• Breng langzaam aan de kook, doe de deksel op de tagine en laat 30 minuten sudderen op laag vuur
• Draai de kippen af en toe om in de saus
• Haal de levertjes uit de saus en hak ze fijn
• Doe de rest van de geraspte ui met de levertjes in de tagine
• Laat alles tenminste 30 minuten sudderen tot het vlees zacht is en makkelijk van het bot loslaat met de deksel op een kier
• Was de ingelegde citroenen, snij ze in de lengte in vieren en schik ze
met de olijven in de tagine
• Laat nog ongeveer 10 minuten zonder deksel sudderen zodat de saus dikker wordt
• Doe het citroensap erbij
• Voeg zout naar smaak toe
• Besprenkel met de gehakte koriander en zet de tagine op tafel. Serveer met brood, couscous of gekookte rijst.
Zie ook: Paula Wolfert, Good Food from Morocco ,
John Murray Publishers, Londen 1973
Bombardement van Adrianopel
(10 gevulde, gefrituurde rijstballetjes)
Dit recept uit La Cucina Futurista werd bedacht door de verder onbekend gebleven kunstenaar Pascà d’Angel. De naam van het gerecht verwijst naar Marinetti’s gedicht ‘ZANG TUMB TUMB’. Dit avantgardistisch klankdicht was geïnspireerd op de slag bij Adrianopel (nu: Edirne in, Bulgarije), waar de Bulgaren de Ottomanen versloegen in 1912 en waarvan Marinetti als verslaggever ooggetuige was.
Zoals Marinetti in zijn gedicht het geluid van oorlogsgeweld laat doorklinken, roept Pascà met zijn recept een vergelijkbare associatie op door het gesis en geborrel van de machtige rijstballetjes die in de frituurpan belanden.
De rijstballetjes zelf zijn overigens culinair niet zo vernieuwend als het gedicht van Marinetti, omdat vergelijkbare snacks toen ook al in de vitrines van de Napolitaanse en Siciliaanse tavola caldo lagen (en nog steeds liggen).
Bereiding
Ingrediënten
2 eieren
100 gram zwarte olijven zonder pit in plakjes gesneden
50 gram kappertjes
100 gram mozzarella in 10 plakjes gesneden
5 gepekelde ansjovisfilets
25 gram boter
100 gram rijst
½ liter melk
paneermeel
zout naar smaak
zwarte peper
frituurolie
• Kook de rijst in de melk halfgaar
• Voeg boter en zout naar smaak toe en haal de pan van het vuur
• Roer er 1 ei doorheen
• Laat het mengsel af koelen en verdeel in tien porties
• Voeg aan iedere portie een plakje mozzarella, een halve ansjovis, drie of vier kappertjes, plakjes van twee of drie olijven en peper toe
• Probeer van iedere portie een bolletje te maken waarbij de rijst de buitenkant vormt
• Dompel de bolletjes in een schuimig geklopt ei, rol vervolgens door het paneermeel en frituur in hete olie.
Pagoto Kaimaki
IJs met mastiekdruppels
Ingrediënten
2 dl slagroom
2 dl volle melk
75 gram suiker
2 theelepels salep (gemalen orchideewortel)
½ theelepel gemalen mastiekdruppels
Bereiding
• Maal de mastiekdruppels fijn in een vijzel. (Om geplak vermijden: leg de druppels 15 minuten in de vriezer en vermaal ze dan met een theelepel suiker in de vijzel.)
• Doe de gemalen mastiek met 50 cl melk in een kom en meng ze goed met elkaar
• Los het saleppoeder op in 50 cl koude melk • Verwarm de rest van de melk in een pan
• Voeg de warme melk al kloppend toe aan het mastiekmengsel in de kom
• Voeg het salepmengsel toe
• Voeg suiker en slagroom toe
• Doe het mengsel in de pan en laat 20 minuten zachtjes koken. Roer regelmatig om kleven en klonten te vermijden
• Laat het mengsel langzaam af koelen
• Doe het afgekoelde mengsel in een metalen kom, bedek deze met een goed afsluitend deksel of folie en zet in de vriezer
• Breng het mengsel ieder half uur over in een mengkom en klop tot het
schuimt
• Plaats terug in de metalen kom en zet weer in de vriezer
• Herhaal dit drie keer
• Serveer het mastiekijs met een siroop en stukjes amandel of bij een stuk
Griekse walnootcake (karythopita).
Zie: http://greekfood.about.com
Bouillabaisse
Franse vissoep met saffraan (8 personen)
De beste bouillabaisse heeft een grote variëteit aan vissoorten, die allemaal hun eigen geur en aroma bijdragen.
Ingrediënten
Voor een eenvoudige vissoep zijn tenminste drie of vier soorten vis
noodzakelijk, maar voor een echtebouillabaisse maakt men een
ruimere keuze uit – bijvoorbeeld – de volgende soorten, waaronder zowel schaal- en schelpdieren als zachte vissoorten: kreeft (langoest),
krab, schelpdieren, schorpioenvis (rascasse, rood en bruin), poon, zeebaars, zeewolf, pauwvis (roucaou), dorade (saint-pierre), zeeduivel, zeepaling, wijting
3 uien, fijngehakt
4 tenen knoflook, geplet
2 ontvelde tomaten, in stukjes gesneden
bosje tijm
bosje venkel
bosje peterselie, fijngehakt
1 laurierblad
stuk sinaasappelschil (zonder wit)
1 dl olijfolie
water
plukje saffraan
zout
peper
8 sneden brood
Bereiding
• Doe de uien, knoflook, tomaten, tijm, venkel, de helft van de peterselie, laurierbladen sinaasappelschil in een casserole
• Leg de gekozen schaal- of schelpdieren daar bovenop
• Giet de olie eroverheen
• Voeg wat kokend water toe tot de vis onder staat
• Voeg de saffraan toe
• Voeg zout en peper naar smaak toe
• Breng zeer snel (!) aan de kook en laat 5 minuten doorkoken
• Voeg dan de andere stukken vis toe
• Laat nog eens 5 minuten doorkoken
• Haal de casserole van het vuur
• Leg de sneden brood op een diepe schaal
• Giet de vloeistof door een zeef over het brood
• Schik de stukken vis op een andere schaal
• Strooi de overige gehakte peterselie over de vis
• Dien direct op.
Zie: J.-B. Reboul (1862-1926), La cuisinière provençale , 27e druk. Ruat et Tacuselle, Marseille 2002
Rodebietensoep met zwarte komijn
(4 personen)
Ingrediënten
4 eetlepels olijfolie
½ grote Spaanse ui, in dunne plakjes gesneden
2 teentjes knoflook, in dunne plakjes gesneden
1 volle theelepel zwarte komijn
750 gram rauwe rode bieten, geschild en in blokjes gesneden
1 grote aardappel, geschild en in blokjes gesneden
1,25 liter water
3 eetlepels rode wijnazijn
1 bosje peterselie, grofgehakt
100 gram Griekse yoghurt, verdund met wat melk en op smaak
gebracht met 1 teentje knoflook en wat zout
versgemalen zeezout en zwarte peper
Bereiding
• Verhit de olie in een grote soeppan op matig vuur
• Voeg de uien toe met wat zout en laat op laag vuur onder af en toe roeren circa 10 minuten bakken
• Voeg komijn en knof klook toe en laat 2 minuten zachtjes meebakken
• Voeg de biet en aardappel toe
• Giet het water erbij, breng aan de kook en laat 15 minuten sudderen
• Pureer de soep met de staafmixer
• Voeg azijn en de helft van de peterselie toe
• Breng op smaak met peper en flink wat zout
• Dien op met in iedere kom een schep van het yoghurtmengsel, peterselie en wat olijfolie.
Zie: Sam & Sam Clark, Moro. Elbury Press/Random House, 2001
Pekingeend (6 personen)
Een van de beroemdste gerechten uit de noordelijke Chinese keuken is Pekingeend. Het is een feestelijk en bewerkelijk gerecht dat enige oefening vereist. De moeilijkheid zit hem vooral in het knapperige vel en de flinterdunne pannenkoekjes. Wie de ambachtelijke bereidingswijze volgens onderstaand recept wil volgen, mag daar een volle dag voor uittrekken. Maar Chinezen zouden geen Chinezen zijn als er niet ook een efficiëntere mogelijkheid zou bestaan. Wie niet handig is, weinig tijd heeft en toch met een minimum aan inspanning maximale indruk op zijn gasten wil maken, volge de aanwijzingen voor de snel-klaar-Pekingeend aan het eind van dit recept.
Ingrediënten
klassieke bereiding:
1 panklare Pekingeend van circa 2,5 kilo
1 liter water
4 eetlepels honing
4 plakjes geschilde, verse gemberwortel
2 lente-uitjes in stukken van circa 5 cm (het groene gedeelte ook
gebruiken)
1 blik hoisin-saus (zoete zwartebonensaus)
18 lente-uitjes
2 komkommers
Voor de pannenkoekjes (po-ping),circa 20 stuks:
2 dl kokend water
300 gram bloem
sesamolie
Bereiding eend
• Was de (geplukte en van ingewanden ontdane) eend en dep hem van binnen en buiten droog
• Maak hem luchtdicht door een touw om de nek te knopen. Blaas
met kracht lucht onder het vel zodat het loslaat en bol gaat staan. Hang hem daarna tenminste 3 uur in een goed geventileerde ruimte op, tot het vel helemaal droog is
• Dompel de eend in een grote pan waarin 1 liter water met 3 eetlepels honing, een stuk verse gemberwortel en een paar gesneden sjalotjes op hoog vuur aan de kook gebracht is. Zorg ervoor dat het vel verzadigd raakt met het vocht
• Hang de eend daarna weer te drogen in dezelfde ruimte tot het vel weer droog en een beetje hard is
• Verwarm de oven op 190 °C (traditioneel worden de eenden geroosterd in een speciale oven, een soort grote ton met een houtskoolvuur, die van binnen met klei is ingesmeerd. De eenden worden aan haken in de ton gehangen zodat ze gelijkmatig geroosterd worden)
• Maak het koordje los en snij het losse nekvel weg. Leg de eend
met de borst naar boven op een rooster in een passende braadpan. Doe een laagje water in de pan en zet de eend in de oven
• Verlaag na een uur de temperatuur tot 150 °C, keer de eend om en laat hem nog 30 minuten in de oven braden
• Verhoog de temperatuur weer naar 190 °C, keer de eend weer om en laat hem weer een uur braden
• Verlaag de temperatuur daarna tot 150 °C, keer de eend weer om en laat
hem weer een half uur braden
• Haal de eend uit de oven en leg hem op een grote snijplank
• Verwijder met vingers en mes het knapperige vel en snij het vel zoveel
mogelijk in vierkantjes of rechthoekjes van circa 5 cm en leg op een voorverwarmde schaal
• Snij het vlees van het karkas in stukjes van ongeveer 7 cm en leg op een andere voorverwarmde schaal.
Bereiding pannenkoekjes
• Zeef de bloem in een grote kom, maak een kuiltje in het midden en giet daarin de kop met kokend water
• Meng met een houten lepel meel en water tot een zacht deeg
• Leg het deeg op een met bloem bestoven plank en kneed het tot het elastisch is (circa 10 minuten)
• Leg er een vochtige doek over en laat 10 minuten rusten
• Vorm het deeg in een lange rol met een doorsnee van 5 cm
• Snij de rol in plakken van 1 cm dik
• Rol de plakjes uit tot ze 0,5 cm dik zijn
• Smeer de helft van de plakjes aan één kant in met sesamolie en leg op ieder geolied plakje een ongeolied plakje
• Bestuif elk paar met bloem en rol uit tot een flinterdun en mooi rond pannenkoekje van ongeveer 15 cm doorsnede
• Zet een koekenpan zonder olie op hoog vuur. Temper het vuur en bak de pannenkoekjes achter elkaar, circa 1 minuut per kant (draai ze om zodra er plekjes opbobbelen)
• Trek de gebakken pannenkoekjes uit elkaar, leg ze op een stapel en hou ze warm
• (Of: maak de pannenkoekjes van tevoren, vries ze
in en stoom ze warm vlak voor het opdienen van de Pekingeend.)
Opdienen
Maak van de lente-uitjes zogenaamde ‘kwastjes’ door de uiteinden in de lengte in te snijden. Dompel ze in ijswater waardoor de uiteinden uit elkaar wijken en er kwastjes ontstaan. Schil de komkommer, snij hem in de lengte doormidden, schraap met een lepel de pitjes eruit en snij de rest in langwerpige reepjes van circa 7 cm
Zet de warme schalen met eendenvel en vlees op tafel. Schik de pannenkoekjes losjes dubbelgevouwen als een waaier op een warme schaal
• Doe de hoisinsaus in een schaaltje en zet deze in het midden van een grote schaal en schik de uienkwastjes en komkommerreepjes
rondom
• Wanneer het een groter gezelschap betreft is het handiger
om meerdere schaaltjes met eend, saus en pannenkoekjes neer te zetten.
Eten
Leg een pannenkoekje op een bordje, neem een uienkwastje, doop dit in de hoisinsaus en smeer het pannenkoekje daarmee in. Leg het uienkwastje op het pannenkoekje met een stukje eendenvel, een stukje vlees en een reepje komkommer. Rol het pannenkoekje met de hand op en eet op.
Snelklaar Pekingeend (6 personen)
Ingrediënten
Uit de Chinese supermarkt:
1 kant-en-klaar gekruide en gebraden Pekingeend uit de diepvries
1 pak Pekingeend-pannenkoekjesuit de diepvries
1 blikje hoisinsaus
18 verse lente-uitjes
2 komkommers
Bereiding
• Volg de aanwijzingen op de verpakking voor de Pekingeend
• Stoom de bevroren pannenkoekjes warm in een bamboe stoommandje
• Snijwerk, opdien- en eetaanwijzingen als hierboven beschreven.
Tripes à la mode de Caen
Rundermaag op Caense wijze (10 personen)
Ingrediënten
2,5 kilo schoongemaakte rundermaag (pens)
4 kalfspoten in tweeën gespleten
3,5 deciliter calvados
7 deciliter ongezoete Normandische cider of droge witte wijn
7 deciliter kippenbouillon
3 wortels, in plakjes gesneden
5 uien, gehalveerd
5 tenen knoflook
2 laurierbladeren
bosje peterselie
bosje bladselderij
3 takjes tijm
1 eetlepel zwarte peperkorrels
1 eetlepel zout
250 gram ossenwit (rundervet) in zeer dunne plakjes gesneden
aluminiumfolie
2 eetlepels fijngehakte peterselie
Bereiding
Verwarm de oven op 120 ºC
• Snijd de rundermaag in blokjes van 5 cm en was ze net zo lang tot het water helder blijft
• Breng de kalfspoten in een grote pan met ruim water aan de kook en laat 2 minuten doorkoken. Spoel de poten af met koud water en laat uitdruipen
• Neem een grote casserole en leg daarin uien, knoflook, wortel, sjalotten, laurierbladeren, peterselie, bladselderij, tijm en peperkorrels
• Leg hierop de stukken pens en zout deze
• Leg hierop de kalfspoten
• Voeg cider, calvados en bouillon toe zodat alles onder de vloeistof staat • Leg de plakjes vet er bovenop
• Sluit de casserole af met aluminiumfolie en doe de deksel erop
• Zet de casserole in de oven en laat alles tenminste 12 uur garen
• Haal de kalfspoten en de kruiden uit de pan
• Giet de pens en het vocht in een fijne zeef en vang het vocht op
• Leg de pens op een grote vuurvaste schaal
• Laat de saus af koelen en schep er zoveel mogelijk vet af
• Breng de saus eventueel op smaak met wat zout
• Giet de saus over de pens
• Zet de schaal op het vuur om door en door warm te worden
• Strooi er peterselie over en dien direct op
• Gebruik voorverwarmde borden opdat de saus niet af koelt en
gelei-achtig wordt.
Çömlek Kebab
In een kleipot geroosterd lamsvlees met pruimen (4 personen)
De dichter Mevlana Jalal-al-Din Rum stichtte in de dertiende eeuw in het Turkse Konya de Mevlevi Orde van de Ronddraaiende Derwisjen. Konya was in die tijd de hoofdstad van het Seldjoekse sultanaat van Anatolië en een belangrijk centrum van de islamitische cultuur en wetenschap. Deze tolerante en menslievende soefi-orde is een mystieke tak van de islam. In zijn poëzie maakt Mevlana veel gebruik van culinaire beeldspraak en dankzij zijn teksten weten we veel over de Seldjoekse keuken uit die tijd, die in veel opzichten nog steeds lijkt op de hedendaagsekeuken van Konya. Vlees is een onmisbaar onderdeel van zowel de oude als de hedendaagse Anatolische keuken. In onderstaand recept wordt het lamsvlees met onrijpe (zure) pruimen bereid.
Hieruit spreekt de grote invloed die de Perzische keuken heeft gehad op de Turkse. Traditioneel wordt dit eenvoudige gerecht gemaakt in een tandr, oftewel een klei-oven.
Ingrediënten
500 gram mager lamsvlees
500 gram Turkse aubergines in
ronde plakken gesneden
2 uien in ringen gesneden
4 of 5 onrijpe verse pruimen
2 deciliter vleesbouillon
zout naar smaak
Bereiding
• Was het vlees en doe het in een aardewerken kookpot
• Leg de plakken aubergine op het vlees
• Voeg de uien, de hele pruimen en de bouillon toe
• Voeg zout naar smaak toe
• Plaats de pot in de oven en verwarm deze tot 200 ºC
• Laat het vlees 50 à 60 minuten garen.
Zie: Nevin Halc, Sufi Cuisine. SAQI, Londen 2005
Mole Poblano de Guajolote
Kalkoen met chocoladesaus (8 personen, Mexicaans gerecht)
Ingrediënten
1 kalkoen (ca. 4 kg) in acht stukken verdeeld
1 theelepel zout
water
6 eetlepels reuzel
½ liter kippenbouiilon (koud)
½ reep pure chocola
2 eetlepels sesamzaad
Voor de mole:
14 gedroogde ancho-pepers (pittige chilipepers)
½ liter kippenbouillon (heet)
75 gram amandelen, geblancheerd en tot poeder vermalen (machine)
4 uien, grof gesneden
3 tomaten, ontveld en grof gesneden
80 gram rozijnen
2 eetlepels sesamzaad
1 tortilla, in kleine stukjes gebroken
1 theelepel fijngehakte knoflook
½ theelepel kaneel
½ theelepel kruidnagelpoeder
½ theelepel gemalen korianderzaad
½ theelepel anijszaad
1 theelepel zout
versgemalen zwarte peper
Bereiding
• Verwijder de steeltjes van de chili’s, verwijder de zaadjes. Giet de kokend hete bouillon over de in stukjes gebroken pepers en laat 30 minuten weken
• Leg de kalkoen in een passende casserole
• Voeg zout en water toe zodat de kalkoen onder staat
• Breng aan de kook en laat 1 uur sudderen met het deksel op de pan.
Maak ondertussen de mole:
• Vermaal de amandelen tot poeder in de keukenmachine
• Schud het poeder door een zeef en doe het terug in een mengbeker
• Voeg toe: de pepers met de weekbouillon en alle andere ingrediënten voor de mole
• Pureer alles tot een dikke saus
• Smelt 2 eetlepels reuzel in een ijzeren koekenpan op matig vuur
• Giet er de mole in en laat onder regelmatig roeren 5 minuten pruttelen
• Voeg de koude bouillon en de stukjes chocolade toe en laat op laag vuur zonder deksel doorpruttelen tot de chocolade is gesmolten
• Doe de deksel op de koekenpan en haal hem van het vuur
• Neem de stukken kalkoen uit de casserole en laat ze uitlekken op keukenpapier
• Droog de stukken af
• Smelt de rest van de reuzel in de pan tot er damp van af komt
• Leg de stukken kalkoen in de pan en bak ze bruin
• Giet het vet uit de pan
• Giet de mole in de pan en wentel de kalkoenstukken door de saus
• Doe de deksel op de pan en laat 30 minuten sudderen en bedruip de stukken met de saus
• Schik de stukken kalkoen op een verwarmde schotel en giet de mole erover
• Besprenkel met sesamzaad en dien op.
Zie: In de Zuid-Amerikaanse keuken , Time-Life International, 1969
B'stilla, Marokkaanse pastei met gevogelte, amandelen en specerijen
Het recept is in de maak. Excuses voor het ongemak
Cesar Salad
Vanwege een verschil van mening over het gebruik van ansjovis in de salade is er op dit moment geen recept beschikbaar. Waarvoor onze excuses
Mole Pablano de Guajolote
Recept: zie de engelse versie
Cholent
Recept in de maak. Onze excuses voor het ongemak