Lees ook de algemene informatie over de spreekwoordendeksles onder de info button
Spreekwoordendeksel nr. 1
Hoofdfiguur: kookpot op drie kookstenen
Spreekwoord : 'Er zijn drie stenen nodig om een kookpot in evenwicht te houden.'
Bijfiguren: zeeschelp en tovernoot.
Betekenis: Ons huwelijk is uit balans. Een goed huwelijk heeft drie dingen nodig: kinderen, kleding en voedsel. Ik laat merken dat ik erg boos ben (zeeschelp), mijn irritatie komt steeds opnieuw boven (tovernoot).
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen
Lees ook de algemene informatie over de spreekwoordendeksels onder de info button.
Hoofdfiguur: een hanenstaart
Spreekwoord: 'Bij het begin is hij recht, maar verderop wordt hij krom.'
Bijfiguren: arm met één armband, zeeschelp, stuk hout, palmnoot
Betekenis: Vroeger was je een brave jongen, maar je bent veranderd . Ik kan niet verzwijgen (zeeschelp) dat je dingen doet die niet door de beugel kunnen (stuk hout). Als je me niet wil verliezen moet je oppassen; er zijn genoeg andere mannen die mij graag willen hebben (palmnoot). Man en vrouw moeten elkaar helpen: met één armband kan je niet rinkelen.
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen
Deksel nr. 4
Hoofdfiguur: een zieke vrouw
Spreekwoord: 'Wee de clanloze!'
Bijfiguren: drie kookstenen met brandhout. De kookpot ontbreekt.
Betekenis: Ik heb geen clan die me kan helpen. Voor een goed huwelijk zijn drie dingen nodig: er moeten kinderen komen, de man moet zijn vrouw kleren geven en beide moeten voor eten zorgen. Het voedsel ontbreekt omdat jij niet werkt.
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen
Lees ook de algemene informatie over spreekwoordendeksels door te klikken op de INFO op de rode banier.
Hoofdfiguur: waarzegger met een fetisjmand.
Bijfiguren: klokrichting, te beginnen met de pinda: maan, zon, zeeschelp, openhandvrucht, oude pijp, nieuwe pijp, huwelijksfetisj.
Spreekwoord: was ik maar voor ons huwelijk naar de waar zegger geweest.
Lezing: was ik maar naar de waarzegger (hoofdfiguur) geweest, dan zou ik zeker niet met jou
getrouwd zijn; nu zijn we getrouwd (huwelijksfetisj); toch voel ik me gedwongen al mijn grieven uit te spreken (zeeschelp); ik heb alles aan jou gegeven: sex (openhandvrucht) en kinderen (pinda); en nu wil je me
verstoten, omdat ik oud ben (oude pijp) en een jonge vrouw trouwen (nieuwe pijp); dat
gaat zo maar niet; want wie is de sterkste, niet jij (zon), maar ik (maan), vanwege mijn kinderen.
Collectie: Nationaal Museum van Wereldculturen (Afrika Museum Berg en Dal)
Lees ook de algemene informatie over de spreekwoordendeksels onder de info button op de rode banier.
Deksel nr 5.
Het Brooklyn Museum geeft geen interpretatie van de symboliek op deze deksel. Laten we het zelf eens proberen:
De hoofdfiguur is een zittende man die met zijn ellebogen op zijn knieen leunt en met zijn kin op zijn armen. Hij zit met zijn rug naar een vrouw die op een mat ligt. Naast hem staan twee flessen.....
Collectie: Brooklyn Museum, New York (USA)
Kookpotdeksels uit Cabinda of het raadsel van hun betekenis.
In West-Afrika fungeren spreekwoorden als een bewaarplaats van wijsheid. Museumobjecten uit dit gebied bevatten vaak visuele symbolen die naar die spreekwoorden verwijzen.
De houten kookpotdeksels uit Cabinda (een provincie van Angola) zijn een fraai voorbeeld van deze – verdwenen - traditie. De uit hout gesneden figuren verwijzen naar spreekwoorden die diep geworteld zijn in de traditionele Woyo cultuur en hun betekenis werd mede bepaald door de context waarin ze aan de familie en clan werden gepresenteerd.
Met haar collectie potdeksels beschikte een vrouw bijvoorbeeld over een machtig en sophisticated wapen om haar ongenoegen over haar huwelijk te uiten.
Na haar huwelijk trok de vrouw in bij de clan van haar man. Ze was afhankelijk van hem en het was haar niet toegestaan om kritiek op haar man openlijk uit te spreken. Ze kookte het eten en ze aten gescheiden van elkaar: de man met zijn clangenoten en zij met de kinderen. Maar met haar deksels kon ze haar man tot goed gedrag dwingen.
Als de vrouw vond dat haar huwelijk op de klippen dreigde te lopen, dan koos ze een speciaal deksel voor de pot waarin ze zijn maaltijd serveerde. Het was een teken dat dit haar laatste poging was om hem iets duidelijk te maken. Wat dat precies was werd verteld door de symbolische figuren op het deksel die naar spreekwoorden verwezen. De pot bevatte een extra lekkere saus, maar het deksel zou niet aan de aandacht van de andere mannen ontsnappen. De boodschap kon niet verborgen blijven, het bevatte een serieus dreigement: “Als je niet oppast, ga ik weg”. De vrouw confronteerde haar man met een probleem dat hij én de andere mannen nu moesten gaan oplossen om te vermijden dat ze zou vertrekken, met de kinderen. Het gebruik van zo’n speciaal deksel was een diplomatieke, tactische manoeuvre die de trots van de man niet aantastte en in feite voorstelde om het probleem vreedzaam op te lossen.
Nederlandse en Belgische missionarissen die in de jaren ’40 en ‘50 in dit gebied verbleven, herkenden de culturele waarde van de deksels en verzamelden deze voor musea in Nederland en België.
De broers Jan en Frans Visser verzamelden deze deksels in Cabinda. Ze maakten een uitgebreide studie van de symbolen en publiceerden daarover. In deze zaal zien we een aantal fraaie voorbeelden die door pater Jan Visser zijn beschreven.
Het vervaardigen van houtgesneden kookpot deksels nam af in de eerste helft van de 20ste eeuw en na 1950 werden ze niet meer gebruikt. Honderden van deze deksels kwamen terecht in musea over de hele wereld, als getuigen van een verdwenen traditie.
Ook duiken ze nog af en toe op bij veilingen van etnografische kunst. Zo veranderden gebruiksvoorwerpen in kunstobjecten die bewonderd worden om hun esthetische waarde, maar die geïsoleerd raakten van hun symbolische betekenissen: berichten over belangrijke dingen in het leven
Literatuur:
Spreekwoorden in beeld, een aparte kunst uit Afrika. Published by Afrika Museum Berg en Dal (NL) 1985. Text by father Jan Visser
Bittremieux, L. Symbolisme in de Negerkunst. Brussel 1937.
Cornet, J. Quaderni poror. Milano 1980.
Dartevelle, Dr. E. Les 'N'zimbu' monnaie de Royaume ou Congo, Brussel 1953.
Eisenburger, C.M.S. Religieuze Aspecten bij de Geschilbeslechting in Zwart-Afrika. Beek 1981.
Gerbrands, A.A. Kunst aIs Cultuur-Element in het bijzonder in neger-Afrika. Leiden 1956.
Martins, Joaquim Sabedoria de Cabinda (simbolos e proverbios). Lissabon 1968.
Vaz, J. Martins Filosofia tradicional dos Cabindas (2 vol.). Lissabon 1968.
Vissers, Fr. Zestien eieren op de schaal (over kippespreekwoorden bij de Fioten). 'Bode van de H. Geest'. 1948, pagina 172.
Vissers, J. Zeg het met deksels. 'Bode van de H. Geest'. 1948.
Cahier 25 Joseph –Aurelien Cornet F.S.C : Documents pour l’’etude des couvercles a proverbes Copyright retained by Special Collections and Archives, J. Edgar&Louise S.Monroe Library, Loyola University New Orleans.
